 |
Bugün haqqında fikirlərimi paylaşmaq istədiyim əsər
1968 istehsalı bir Stanley Kubrick filmi olan 2001: A Space Odyssey-dir. Zamanının çox irəlisində olan filmin
ssenarisi Arthur Clarke'nin qısa bir hekayəsindən istifadə edilərək Stanley ilə
birlikdə yazılmışdır.
Kubrick ona rədd edə bilməyəcəyi bir təkliflə gəldiyində Clarke razılaşmış və biz sinemasevərlər belə böyük bir sənət nümunəsini izləyə bilmişik.
Kubrick ona rədd edə bilməyəcəyi bir təkliflə gəldiyində Clarke razılaşmış və biz sinemasevərlər belə böyük bir sənət nümunəsini izləyə bilmişik.
Film öz altmətini ilə tarixin ən müəmmalı filmlərindən
biri bəlkə də ilkidir. Çox az dialogların olmasına, filmin çox hissəsinin
yavaşca axmasına baxmayaraq, mükəmmək sinematografiyası ilə biz izləyiciləri
təsiri altına almıştır.
Mətnin bundan sonrasında filmin anlaşılması üçün ciddi
spoiler ola biləcək yazılar olacaq. Buna görə əvvəl filmi izləməniz şiddətlə
tövsiyə edilir)
Filmimiz bir-biri ilə əlaqəsiz kimi görünün
hekayələrdən ibarət görünsə də, usta rejissor burda növümüzün psixolojik,
zehni, sosial və biyolojik inkişafını gözlər önünə sərmişdir. İndi gəlin qısaca
filmin bölümlərindən danışıb bir nəticəyə gəlməyə çalışaq.
İlk olaraq film bir qaranlığın ardından (zamanın və
məkanın başlanğıcı) sistemimizin bizim üçün mərkəzi olan üç cism - Günəş,
Ay və Dünyanın astronomik vəziyyətlərinin təsvir ilə başlayır.
Ardından hekayəmiz bizi bir anda çöldə bir qrup
inkişaf etmiş primat dəstəsi - Australopiteklər ilə qarşılayır. Burada
növümüzün inkişafında ilk zamanlardan rəqabət, hakimiyyət kimi anlayışlar ifadə
edilir. Bir anda sürünün olduğu yerə Mükəmməl bir həndəsi formaya sahib
düzbucaq daş enir. Kubrick bu daş ilə insan zehni və onun inkişafını -
təkamülünü ifadə edir. Bunun vasitəsilə ilk əmək aləti yaranır. İnkişafın
ilk dövründə olan Primatlar bunu cinayət üçün istifadə edir. Bu belə
gələcəyimizdən xəbər verir. Hekayə meymun sürüsündə baş verən dava, sürünün
tapdığı müəmmalı daş və ardından göyə atılan sümük parçası - soyuq silahın göyə
atılması ilə sonlanır. 200-ci ilə gəlirik.
Və sümük - ilk alət kosmik gəmiyə çevrilir. Ancaq
insanlar yenə də bu ixtiraları iqtidarı ələ almaq eçen istifadə edir (Soyuq
savaş illəri). İsimdən göründüyü kimi ana məkan olan Kosmosda - Dr. Floyd-un
aya səyahəti hekayəsində ilk dəfə dialoglarla qarşılaşan tamaşaçı özünü böyük
bir sirrin içində tapır. Clavius kraterindən əlaqənin kəsilməsi, epidemiya
xəbərləri həqiqəti gizləməyə çalışır.
Ardından karantinanın əsl səbəbi olan, ay səthinə 4
milyon il əvvəl (İnsan növünün biyolojik təkamülünün qırılma anlarından biri)
''yerləştirilən'' nəhəng daşla qarşılaşırıq. Eynən primat sürüsünün tapdığı
daş...
Və sirlərin ardı kəsilmir, hər zamaki Stanley...
18 ay sonra 3 nəfərlik bir heyətin Yupiterə səyahəti
ilə qarşı qarşıyayıq. Bunlar astronotlar - Dave və Frank və Super (Ümumi) Süni
intellekt - Hal 9000. Halı da heyətdə saymağımın səbəbi onun hekayədə
azımsanmayacaq dərəcədə rolu və düşüncələri ilə bizim gələcəyimizə işarə
verməsindədir. Hal artıq insan məhsulu ən üstün alətdir. Ancaq biz öz
yaratdığımıza məğlub oluruq, ona baş əyirik.
Burda diqqətlərdən yayınan bir nöqtəyə toxunmağı
istəyirəm. Filmdə Hal və Frankın şahmat oynamasını xatırlayaq. Orda Kubrick
bizə oyunun son həmlələrini dinlətdirir.Bir çoxumuz diqqət etmədən Halın
qələbəsini qəbul etsək də, əslində uyğun gedişlər nəticəsində oyun
bitməməlidir. Kubrick kimi bir şahmat ustasının belə bir xətaya yol verməsində
bir göndərmə olduğu düşünülə bilər. Kubrickin burada bizə bir daha Süni
İntellektin insanlığa qalib gəlməsi, insanların sorğulamadan onlara təslim
olmasını göstərir.
Hekayəmizin ardında Halın bəzi narahatçılıqlarını
görürük. O verilən tapşırığın vacibliyindən, aydakı sirli daş mövzusundan söz
açır. İki astronot Halın xəta etdiyini düşünür və onun programını dayandırmağa
çalışır. Hal Frankın ölümünə və boş kosmosa doğru getməsinə səbəb olur. Və
beləcə öz yaratdığımız alət, bizə savaş elan etmişdir.
Artıq məsələ Yupiterə gedib bir sonraki zehni
təkamülünü keçirmək, bir baxıma savaşı qazanmaqdır. Amma insanoğlu inatçılığını
göstərir və Halın yalan və yalvarışlarına baxmayaraq Dave programı dayandırır.
Filmin son hissəsi film tarixinin ən
sirli, müəmmalı 30 dəqiqəsi ola bilər. Dave Yupiterə (Zeusun evi və gücün
simvolu) çatdıqda bir anda uzay boşluğunda qəribə planetlər, fərqli kozmolojik
hadisələrlə qarşılaşır. İnsan öz təkamülünü bitirir...
Özünü bir otaqda tapan Dave, burda orta yaşlı, qoca
və yataqda çox qoca halını görür.
Ən sonunda insan növünün sonu ilə qarşılaşır. Artıq bu
böyük kainatda onun zamanı dolmuş, son yarpaq düşmüşdür.
Ən yaşlı adam, insanın heyvani əlamətlərinin son həddi
əlini daşa - mütləq şüura uzadır.
Michelangelo'nun Adəmin Yaradılmasına göndərmə olan bu
an ilə artıq insan saf şüur halına, Nietzschenin deyimi ilə Üst İnsana
çevrilir. Və kosmosdan dünyanı izləyən ulduz olaraq təsvir edilir. Carl
Sagan'ın dediyi kimi :
Bizlər öz mənşəyimizi tapmağa maraq saldıq. Ulduz
Tozu olan bizlər, milyardlarca atomun şüurla nəticələnən təkamülünün nəticəsi
olan bizlər ulduz işığını toplayan ulduz tozlarıyıq.
Təşəkkürlər Kubrick usta, yaşama səbəbimizi axtarma yolunda bizə işıq tutduğun
üçün.İşıqlar içində yat...
Müəllif: Fərid Məmmədov
Yorumlar
Yorum Gönder