Tək
bir bilgi var, dostum, o da dörd bir tərəfdə olan, Atmandır; mənim daxilimdə, sənin
daxilində, bütün varlığın daxilindədir...
ruhi bir metamorfoz (çevriliş) və yüksəlişlər keçirir. Siddhartha ilk öncə ailəsindən uzaqlaşaraq Samanalara qoşulmaq, bir növ Sufilərin dərvişvari həyatına bənzər həyat yaşamaq, öz mənliyini günahlardan, çirkinliklərdən arındırmaq və özünü yenidən tapmaq, formalaşdırmaq istəyir.
ruhi bir metamorfoz (çevriliş) və yüksəlişlər keçirir. Siddhartha ilk öncə ailəsindən uzaqlaşaraq Samanalara qoşulmaq, bir növ Sufilərin dərvişvari həyatına bənzər həyat yaşamaq, öz mənliyini günahlardan, çirkinliklərdən arındırmaq və özünü yenidən tapmaq, formalaşdırmaq istəyir.
Bu hissəni xüsusi yadınızda saxlamanızı istəyirəm;
Siddhartha, atasının ona icazə verməsini xahiş etdikdə,
atası razı olmur, acıqlansa da, onun qəlbini incitməmək (və dindar olduğu) üçün
bir söz demədən otağına gedir. Lakin oğluna olan qayğıdan narahat olduğu üçün
yata bilmir, bir neçə dəfə oyanır və Siddharthanı onunla söhbətdən sonra necə
var elə qaldığını görür. Bu bir iradə nümunəsidir. Atası Siddharthanı yolundan
döndərə bilməyəcəyini anlayır. Hər nə qədər onu itirməkdən qorxsa, ənənələrinin
davamçısı olmamasına təəssüflənsə də, onun azadlıq istəyinə mane ola bilməyəcəyini
də anlayır.
Siddhartha, dostu Qovindayla birlikdə əvvəlcə Samanalara
qoşulur, daha sonra onlardan ayrılıb Buddanın səfərinin şahidi olmaq üçün yola
çıxırlar. Siddhartha hər yeni səfərdə özündə yüksəliş və daxili aşma istəyi
duyur. O, Samanalara olan vurğunluğunun, onların içərisinə daxil olduqdan sonra
çox da ciddi bir şey olmadığını dərk edir. O, deyir ki, "Əyyaş biri necə ki, özünün problemlərini
içkiylə uyuşdurur, eləcə də, Saman'ların meditasiya etməsi və hər şeydən
arınlanaraq (təmizlənərək) Nirvanaya çatma fikri eyni mahiyyətdədir".
Burada, bir növ Siddharthanın ideoloji başqaldırıcılığının şahidi oluruq. H.
Hessenin belə üsyankar ruhlu motivlərini biz onun məşhur Nobel laueratı olan
"Yalquzaq" əsərində də
şahidi ola bilərik [1].
Siddhartha, Buddaya, onun təliminin və hətta özünün də
nə dərəcədə alicənab, fövqəladə bir şəxsiyyət olmasına heyranlığını gizlətmir,
lakin, əgər onunla qalarsa, ondan biri olacağı və ya onun təqlidçisinə çevriləcəyindən
ehtiyatlanır. Halbuki, içindəki “Mən”i
tapmaq üçün yenidən yola çıxmalıdır; yeni əzablara, yeni həyat sınaqlarına
qatlanmalı, onlarla baş etməlidir.
Maraqlıdır ki, burada belə müəllif Buddanı
kiçiltmir, əksinə, Buddanın öz dilindən onun təliminin əsas xüsusiyyəti olaraq,
dünyanı nə sorğulmamaq, nə də dəyişmək yox, sadəcə əzablardan qurtulmaq haqda
yollar göstərdiyini qeyd edir. Ümumiyyətlə, əsər boyu, Siddharthanın dilindən
heç bir ideoloji təfriqə, hər hansı bir təlimə kəskin sorğulama görmürük, amma,
bu, onun öz yolunu seçməsində sərbəst olmaması anlamına gəlmir.
"İnsan həmişə
tələbə olaraq qalsa müəlliminə ən böyük pisliyi etmiş olar. Bəs niyə mənim çələngimi
yolmaq istəmirsiniz?
Məni
şad edirsiniz; amma bəs bir gün dağıdılsa? Xatirənin altında qalmaqdan özünüzü
qoruyun!
Özünüzü
hələ axtarmamısınız, əvvəlcə məni tapmısınız. Bütün insanlar belə edir. Buna
görə də bütün inancların əhəmiyyəti bu qədər azdır.
İndi
sizə məni itirib, özünüzü tapmağınızı məsləhət görürəm və ancaq hamınız məni
inkar edəndə sizə geri qayıdacağam"
[2]
Siddhartha, ata-anasını tərk etdiyi kimi, bu dəfə
dostu və müəllimini də tərk edir...
Növbəti səfərlərdə Siddhartha Kamala adlı qadınla
tanış olur. Ona, həyatının 3 uğurlu prinsipini bəyan edir: "Düşünmək, gözləmək, oruc tutmaq".
Lakin, Kamala onu ruhani həyatdan bir qədər aralayaraq, maddi həyata qaytarır.
Siddhartha, bir tacirinin yanında işlərkən, özünün keçmişdəki bəzi keyfiyyətlərinə
xəyanət etdiyinin daxili müşahidəçisi olur; şəhvət, maddiyyat ehtiraslı olması
və s. Bu zaman, o, "uşaq insanlar"
adlandırdığı insanlara simpatiya duymağa başlayır, əvvəllər qınadığı - onların
kiçik şeylərdən xoşbəxt olması xüsusiyyətini, indi önəmsəyir. Hətta, uşaqlarla,
kəndlilərlə əylənərkən, onlara bəxş etdiyi azacıq sevinci, tacirin yanında
qazandığı pullara dəyişməyəcəyini bildirir.
Siddhartha, Kamala'nın yanından ayrılır. Burada o,
Kamaladan sevgini, sevməyi öyrənir. Sevgiylə qəlbini doyurmağı, həyatına maraq
qatmağın nə olduğunu dərk edir.
"Sevgini “sevdiyi
insan” olaraq görənlə “sevdiyindən
ayrı görən” arasında dağlar qədər fərq var. İlki sahiblənmə istəyini boğa
bilmədiyi halda, digəri onsuz belə sevgi hissini yaşad(y)a bilir. Biri
sevgisini görüb, eşidib, danışıb, toxunub ortaya çıxartmağı hədəfləyir, digəri
isə onu zatən özündə yaşadır. Birinci özünü itirdiyinin iztirablarından külə
çevirdiyi halda (hissin materiyaya qovuşduğu an), ikinci sevgini yeni başdan
yazır (fikrin sözə büründüyü an). Ortaq cəhət isə barmaqların saçlara keçməsidir…
“İnsana, özü xaricindəki obyektlərin
dünyasına inanmağı öyrədən yeganə şey, sevgidir.” (Karl Marks) [3]
Kamalanın yanına gəlməmişdən öncə Siddhartha, bir
qayıqçıya rastlayır. Qayıqçı Siddharthaya, onun bir gün yenidən buraya dönəcəyini
bildirir...
Səfər zamanı Budda kimi Siddharthanın da ağacın
altında oturaraq düşüncələrə daldığı məqam təsvir edilir. Bu zaman, keçmiş
dostu Qovinda peyda olur və bu səhnədə dostluğun necə bir dəyər olduğunun
şahidi oluruq. Qovinda, onun yatdığını görür və təhlükəsizliyi üçün ona keşik çəkir...
Növbəti səfərdə Siddharthanı qarşılayan Vasudeva adlı
qayıqçı olur. Fikrimcə, bu, hind fəlsəfəsində "Samsara" (ruhun çarxdan-çarxa fırlanması) fəlsəfəsinə də bir
göndərmə hesab edilə bilər. Siddhart düşünür: "Məgər öldürmək istədiyin elə bu 'Mən' deyildimi?"
Siddhartha artıq günü-günü kamilləşməkdədir. O, bütün
varlıqlarda, bütün insanlarda bir həyat eşqi görür və bildirir ki, insanların
bütün işlərində bir həyat işarəti vardır. Məhz buna görə də, onların gündəlik,
bayağı sayıla bilinəcək qayğılarına göz yummaq olar...
Vasudevanın
yanında olarkən, o, indiyə qədər öyrəndiklərinin bir yanılma olduğunun fərqinə
varır. Əsl həyatın öz daxili səsimiz olmasının mahiyyətini anlayır. Vasudeva,
bütün bildiklərinin məhz ömrü boyu yaşadığı çaydan
öyrəndiyini, çayın səsinə qulaq asdığını bildirir. Çay burada məhz yaşadığımız,
daima iç-içə, bağlı olduğumuz həyatın özü, bizim mənliyimizin özüdür. "İnterstellar" filmində də deyildiyi
kimi; "Həyat instinkti; hamımızı
idarə edən odur..."
Əsərin
davamında Siddharthanın oğluyla qarşılaşması təsvir olunur. Oğluna nə qədər xoş
davransa da, oğlu ona yaxınlaşmır. Bu zaman, o, yeni bir şey öyrənmiş olur:
keçmiş yaşantıların (xatirələrin) insanı tərk etməməsi, özünün də bir vaxtlar
atasına qarşı gəlməsi və oğluna da öz yolunu tapması üçün azadlıq verməyə məcbur
olması...
Əsərin sonunda Siddhartha yenidən dostu Qovinda ilə
qarşılaşır. Qovinda ondan həyatda hansısa təlimə uyub-uymadığını, yaxud da
özünün yeni bir təlim formalaşdırıb-formalaşdırmadığını soruşur. Siddhartha
bildirir ki, "Bilgi öyrənilə, kəşf
edilə bilər, amma, əsla bir başqasına öyrədilə bilinməz. Hər növ Nirvana,
meditasiya, sadəcə insanın özünə gedən yoldan yayındıran bir vasitədir".
Siddhartha deyir ki, bütün təlimlərdə, hətta Buddada belə ikiyə bölünmə var;
"əzablar və ondan qurtulmaq".
Ancaq dünyayla, həyatla bütövləşən insanda ikilənmə yoxdur. Çünki, o, bütün
yaranmışlar, bütün dünyayla bütövləşmə içərisində sevgi dolu düşüncədədir.
"İnsanın gülməkdən dayana bilməyəcəyi, sənin
də çox ötməmiş, gülüb keçəcəyin əzablardır bunlar... "
Dostu Qovinda
onun üzərində, "öz daxilinə doğru xəfifdən
gülümsər kimi idi" deyə tərif etdiyi bir sevinc görür; bütün sevinc və
kədər, bütün yaşantılardan sonra daxildə qalan o gülümsər sevinci... Gec, ya
tez, insan hər zaman öz daxili "Mən"inə
geri dönəcək.
"Bu
gördüyün qayığda məndən əvvəl çalışan biri vardı, mənim müəllimlərimdən biri, müqəddəs
adam; illər uzunu inandığı tək şey çay oldu. Çay'ın özüylə danışdığının fərqinə
varmışdı, çayın səsini müəllim bildi özünə. Səs öyrətdi, müəllimlik etdi ona,
çaya bir Tanrı gözüylə baxdı, uzun illər bir küləyin, bir buludun, bir quşun,
bir böcəyin də ucaltdığı bu çay qədər İlahi keyfiyyət daşıyacağını, onun qədər
çox şey bilib onun qədər yaxşı müəllimlik edəcəyini fərq etmədən yaşamışdı.
Amma birdən meşələrin içinə çəkildi bu aydınlanmış, orada hər şeyi öyrəndi, səndən
də, məndən də çox şey bilirdi, müəllimsiz, kitabsız malik olmuşdu bütün bildiklərinə,
yalnızca çaya inandığı üçün malik ola bilmişdi.
Xeyr,
həqiqətən axtaran biri, həqiqətən tapmaq istəyən biri heç bir təlimi mənimsəyə
bilməzdi. Amma axtardığını tapan da, hansı təlim olursa olsun, hansı yol, hansı
məqsəd olursa olsun, heç birindən təsdiqini əsirgəyə bilməzdi. Artıq onu,
sonsuzluqda yaşayan, ilahi nəfəs alan minlərlə digər insandan ayıran heç bir
şey yox idi...
Hansı
ata, hansı müəllim, həyatını yaşamaqdan, yaşamla özünü pisləməkdən, birbaşa
günahlara girməkdən, birbaşa o acı içkini içməkdən, öz yolunu özünün tapmasına
mane ola bilərdi Siddharthanın?"
İstifadə olunmuş qeydlər:
[1]. İçimizdəki canavarla savaş
[2]. "Ecce Homo" (Özə qayıdış) əsərindən,
Fridrix Nitsşe
[3]. "Siddhartha" və hər şey haqqında - 3.
P. S. Musiqi tövsiyyəmiz:
"Bir ümiddir yaşadan insanı..."
(Bulutsuzluk özlemi - Sözlerimi geri alamam)
Film tövsiyyəmiz:
"Birlikdə dəyişdik və inkişaf etdik. Ən çətini
də burası idi; Böyümək və bir-birimizdən uzaqlaşmaq...
Həyat çox qısadır. Burada olduğum müddətcə özümü
rahat buraxıb dadını çıxartmalıyam"
- "Her" filmi, 2013.
Yorumlar
Yorum Gönder