"Artur Şopenhauer fəlsəfəsində ölüm əxlaqi ideal kimi" - N. N. Sotnikova

İnsanın həyatı və ölümü ilə əlaqədar düşəncələr bütün dünya tarixində bəşəriyyəti fəth etmişdir. Mədəniyyət tarixində bu düşüncələr fərqli tonlara sahib idi, hansıların ki arasında daha aydın əks olunmuş optimist və pessimist baxışlar bu problemin həll olunmasında rol oynayan qütblərdir.

Həyat və ölüm probleminin yaranmasında və həllində ən parlaq pessimistlərdən biri də Artur Şopenhauer idi. Bu problem
filosof tərəfindən qeyri-ənənəvi olaraq ortaya qoyulur və şərh olunur : həyatın deyil, ölümün əhəmiyyəti və dəyəri istiqamətində bir vurğu qoyulur.

Sosial varlıq və insan varlığının özü Şopenhauer tərəfindən həqiqətən mövcud olan və ozü ilə eyni olan İradə dünyası ilə müəyyən edilən fikirlərin “əsl olmayan varlığı” dünyasına yerləşdirilir. Müvəqqəti bir axındaki həyat mütləq varlığın dincliyin pozan sevincsiz bir əziyyət zənciri, davamlı və böyük çətinliklər silsiləsi, bir sözlə həyat bir epizoddur. Həyat “yaşamaq istəyini” yatırmaq istəyi, heç nəyə çevrilmə istəyi ilə bitə bilər və bitməlidir. Yalnız ölümlə vəhdətdə həyat bütövlüklə gerçəkləşə bilər. Qeyri-varlıq var oluşun davamı üçün əsasdır.

Ölüm insanı gündəlik həyatın əzablarından xilas edə bilər, “ölüm, şübhəsiz ki, həyatın əsl məqsədidir və varlığımızın ümumiyyətlə mövcud olmasaydıq adlı maarifçiliyindən başqa məqsədini göstərmək mümkün deyil. Bu, bütün həqiqətlərin ən vacibidir”. Ölüm həqiqi varlığı (İradə dünyasını) məhv etmir, müvəqqəti varlığın (fikir dünyası) müvəqqəti sonunu ifadə edir. Zamandan imtina etsək heç bir son olmayacaqdır. İradə dünyasının varlığı nə qazanc, nə də zərər bilmir, o həmişə özü ilə eynidir, əbədi və gerçəkdir. Buna görə ölümün bizi daşıdığı vəziyyət “Təbii iradənin bir formasıdır”. Ölüm yalnız bioloji orqanizmi və şüuru məhv edir. İdrak, Şopenhauerə görə, əhəmiyyətsizliyi başa düşməyə və bir fərd üçün ölüm qorxusunu məğlub etməyə imkan verir. Fikirlər dünyasında ölüm fərdin bir formasını (fenomenin) ölümüdür, ancaq bir varlığın (növün) ölümü deyil.

Ölüm pis deyil, əksinə, çox vaxt yaxşıdır, həyatın ən daxili başlanğıcıdır, burada İradə məhv edilməzdir, ikincisi üçün isə - həyət və ölüm laqeyddir. Lakin ölüm, həyatın məhdudlaşdırdığı motivlər zəncirindən İradənin azad olunmasına töhfə verir.

Şopenhauerin fikrincə, insan varlığının son məqsədi, qeyri-insani xoşbəxtlik və zehni vəziyyət qədər deyil, ölüm və heç nə kimi başa düşülən nirvana olmalıdır. Nəticədə söhbət iradənin həyata keçməməsi, məqsəd və mənadan məhrum olan bəşəriyyətin mahiyyətinin hərəkətverici qüvvəsinin deyil, bütün iradə aləminin ləğvindən gedir, ölüm ümumbəşəridir. Bununla, Şopenhauer hər şeyin əzab-əziyyətdən qurtulmağa çalışması üçün yönlənməli olduğu həyata iradədən ölümə iradəyə sıçrayış edir.

Beləliklə, A.Şopenhauer tərəfindən, daim yaşayan iradənin yoxluğu kimi başa düşülən varlığın

həqiqiliyi problemi ortaya qoyuldu. Bu problem, Qərbin mədəniyyətində həyat həqiqətinin ənənəvi sualını, həyatın özü bütün yalanların təcəssümü elan olunduğu üçün imtina edilən, ölümün əhəmiyyəti və həqiqəti məsələsini əvəz edir. Qərbin fəlsəfi şüuru üçün 19-cu və 20-ci əsrlərin mədəniyyətinə əhəmiyyətli təsir göstərən ölüm problemi A.Şopenhauer tərəfindən yenidən kəşf edilmişdir.

Yayımlanma yeri - "Tanatos fiqurları" almanaxı. Bəşəriyyətin mənəvi təcrübəsində ölüm mövzusu. Beşinci xüsusi buraxılış / Fəlsəfi almanax. İkinci beynəlxalq Sankt-Peterburq konfransın materialları : 1995.

Tərcümə edən: İbrahimxəlil Məmmədov

Mənbə: Anthropology