Filosof Lüdviq Vitgenşteynin dil haqqında nəzəriyyələrinin
dərc olunmasından 60 il keçdikdən sonra, Google Translate arxasındakı süni
intellekt, onun fərziyyələrinin praktik nümunəsini təqdim etmişdir. Adobe-da
dizayn mexanizimi sahəsində işləyən və Bard Kollecində bakalavr dərəcəsində
Vitgenşteyn fəlsəfəsi üzrə mütəxəssis Garry Hagberg ilə fəlsəfəni öyrənən
Patrick Hebron,
Google Translate əsasındakı şəbəkələrin Vitgenşteynin işlərinin həqiqi bir təmsili olduğunu bildirir.
Google Translate əsasındakı şəbəkələrin Vitgenşteynin işlərinin həqiqi bir təmsili olduğunu bildirir.
Google işçiləri əvvəllər Vitgenşteynin nəzəriyyələrinin
onların tərcümə xidmətlərini daha təsirli hala gətirmə mövzusunda bir yeniliyə
imza atdığını etiraf etmişdilər, amma niyəsə dil fəlsəfəsi ilə süni intellekt
arasındakı bu əsas əlaqə uzun müddət qeyd olunmamış qalmışdı.
Əhəmiyyətli olan, Google Translate, öz məzmununda sözlərə
məna qazandıraraq fəaliyyət göstərir. Tərcümə xidməti, Google işçiləri tərəfindən
yaradılan word2vec adlı və sözlər üçün "vektor təsvirləri" yaradan bir
alqoritmə əsaslanır, bu da hər sözün rəqəmlə təmsil olunduğunu göstərir.
Tərcümələrin yaxşı olması üçün, proqramçılar bu
sözlərin bir-biri ilə necə əlaqəli olduğunu anlamağa imkan verən "neyron şəbəkəsi”
mexanizim forması yaratmalıdırlar. Əksər sözlərin bir neçə mənası var (məsələn,
"gövdə" fil, ağac, çamadan və ya maşının bir hissəsinə aid ola bilər,
Hebron qeydləri) və buna görə Google Translate məzmunu başa düşməlidir. Neyron
şəbəkəsi, hər hansı bir sözdən əvvəl və sonrakı iki kəlməyə əsaslanaraq milyonlarla
mətni oxuyur ki, ətrafındakı sözlər əsasında bir sözü təxmin edə bilsin. Süni
intellekt, təsəvvür edilməsi mümkünsüz olan çox ölçülü vektor sahəsinin
koordinatlarını təşkil edən hər söz arasındakı ehtimal əlaqələrini hesablaya
bilir.
Budur, gözəl tərəf: Məlum olur ki, cəbri sözlərin
vektor ifadələrinə tətbiq etmək və konseptual mənalı nəticələr vermək olar. Hebron,
2013-cü ildə Computer Science-də yayımlanan kanonik nümunəni sitat gətirir: “kralı”
təmsil edən vektor kəlməsini götürüb “kişini” təmsil edən vektoru çıxarıb və
“qadını” təmsil edən vektoru əlavə etsək, “kraliça” kəlməsini təmsil edən
vektor sahəsinə daxil olacağıq. “Bu bir şans deyil. Məsələn, "Moskva"
və "Rusiya" üçün olduğu kimi "Pekin" və "Çin"
üçün vektor təmsilləri arasında oxşar bir vektor əlaqəsi var”- deyir.
Hebron qeyd edir: "Bənzər sözlər oxşar yerlərə
gəlir". "Bu sözlər arasındakı məkan əlaqələri, aralarındakı
konseptual münasibətlər barədə düşünməyimizə kömək edir."
Bu əlaqə, Vitgenşteynin dil anlayışının bir ifadəsidir.
1953-cü ildə ölümündən sonra nəşr olunan Fəlsəfi Tədqiqatlarda, filosof sözlərinin
standart, sabit mənalarının olmadığını iddia edirdi. Bunun əvəzinə mənaları
istifadələrində olduğu fikrini irəli sürdü. Stanford Entsiklopediyasında Vitgenşteyn
nəzəriyyəsinin izahı, "mənanı araşdıran filosof, sözün istifadə edildiyi
istifadə müxtəlifliyinə baxmalı və görməlidir" şəklində verilmişdi. O, həmçinin
sözlərin "ailə bənzərliyi" ilə başqa sözlərə görə başa düşülməli
olduğunu vurğulayırdı: "Ənənəvi və doqmatik olaraq etdiyimiz kimi, bir sözün
mənasının yerləşdiyi nüvəyə və dolayı olaraq, bu sözün bütün istifadələrində
ortaq olan şeyə baxmağımız üçün vacib olan heç bir səbəb yoxdur. Bunun əvəzinə
"bir-biri ilə üst-üstə düşməyən və çarpaz keçidli mürəkkəb oxşarlıq şəbəkəsi
ilə səyahət etməliyik"- deyir Stanford Entsiklopediyasında.
Və Google Translate, Vitgenşteyn nəzəriyyələrini diqqətlə
nəzərdən keçirir: "Bu iki fikir arasında çox həqiqi bir əlaqə var, çünki
word2vec içərisindəki sözlərin təsvirləri ilə tanış olmağımızın yolları, əsasən
kəlmələri əhatə edən sözlərə baxaraq özləri üçün yer tapmağımız və əlaqə
daxilində istifadələrinin cəmi tərəfindən təyin edildiyi şəkildə onları müəyyən
etməyimizdir”- deyir, Hebron.
Bu, fəlsəfi nəzəriyyələri sınaqdan keçirən süni
intellektin yeganə nümunəsi deyil. Məsələn, Noam Chomsky, qrammatika kimi bəzi
dil xüsusiyyətlərinin bioloji olaraq və təbiəti etibarı ilə zehndə olduğunu
iddia etmişdi, lakin dərin öyrənmənin ilk tədqiqatçılarından olan Yoshua Bengio
dərin öyrənmənin bu nəzəriyyələrə tamamilə zidd olduğunu qeyd etdi. Mexanizmin öyrənilməsinin
əlbəttə öz faydası olsa da, Hebron qeyd edir ki, "başqa bir mücərrəd fəlsəfi
anlayışlar üçün nümunə halları" da ola bilər. Corc Boole və Gottlob Frege
kimi filosofların ilk kompüter kodunu yaratdıqlarını nəzərə alsaq, Aİ-də irəliləyişlərin
olması davamlı olaraq fəlsəfi nəzəriyyələrə qayıdacağı düşünülməkdədir.
Yorumlar
Yorum Gönder