kratia) qarşısında açıqca və məcburi olaraq olmasa da azlığın idarə edilməsidir.
Bu vəziyyət, azlığın, insanlar tərəfindən xidmət
etməsi üçün seçilməsində belə ortaya çıxmaqdadır. Ona görə antik Yunanıstanda
seçimin özü onsuzda oliqarxik olaraq dəyərləndirilməkdə idi. Çünki seçimlər
sistematik olaraq azlığı, xüsusilə daha varlıları ya da Boris Berezhovsky və törəmələri
sağ olsun “plutokratlar” və ya “kök pişiklər” olaraq da tanınan “oliqarxları”
üstün tuturdular.
Digər tərəfdən, köhnə və modern siyasi düşüncədə nəzərə
çarpacaq dərəcədə oxşarlıqlar vardır. Məsələn, həm köhnə həm də modern
demokratlara görə azadlıq və bərabərlik demokratiyanın özündədir, əsas siyasi dəyərlərdir.
Ancaq Antik Yunan demokratına görə azadlıq sadəcə siyasətdə iştirak etmək haqqı
deyil, hüquqi köləlikdən və həqiqi köləlikdən azad olmaq deməkdir.
Bizim demokratiyanın əsası dediyimiz bu şənlik
deyildir hansı ki, onlara görə, iştirak
etmək haqqı, siyasi liderlər və kölələr tərəfindən ümumi və ya yerli seçim (ya
da referendum) zamanı olan keçici rolların dəyişikliyidir. Bundan başqa siyasi
gücü paylaşmaq, gündəlik əsasda idarə etmə azadlığı idi.
Eramızın dördüncü əsrində, 6000-dən çox yetkin kişi
vətəndaşlarından ibarət Afina demokratik məclisi orta hesabla hər doqquz gündə
bir dəfə toplaşırdı. Bu böyük məclis, hər həftə əhəmiyyətli mövzularda
referendum keçirməyə bərabər idi.
O vaxt və
indi “azadlıq”
Bu gün bərabərlik, ən azı sosial-iqtisadi baxımdan,
dünya əhalisinin ən varlı 1%-i, qalan 99%-i bir yerdə topladığı bir xəyaldır.
Antik Yunanıstanda, xüsusilə qədim Afina demokratiyasında hadisələr çox daha
yaxşı idarə edilirdi.
Hamının bildiyi kimi, antik Yunanların bürokratik
olmadıqları, şəxsi vergi toplanmasını vətəndaşlığa bir təhqir olaraq qəbul
etdiklərindən əlimizdə statistik məlumatlar yoxdur. “Klassik” (E.ə. 5-4 əsr)
Yunanıstan, xüsusilə Klassik Afina sıx bir əhaliyə və şəhərləşmiş cəmiyyətə
sahib idi. Bu sıx əhaliyə rəğmən böyük bir əksəriyyət sırf dolanmaq qayğısı
güdmürdü, bu iqtisadi səviyyənin üstündə qalırdı, mülkiyyətin bərabər bir
bölgüsü var idi. Belə bir vəziyyət Yunanıstanın hər hansı bir zamanında, hətta
hər hansı başqa premodern cəmiyyətdə reallaşmadığı məqbul bir şəkildə müzakirə
oluna bilər.
Bütün bunlara rəğmən, bu o demək deyil ki, antik
Yunanıstan bizə olduğu kimi köçürülə biləcək demokratiya nümunəsi təqdim edir.
Biz bu anda bütün vətəndaşların istənilən halda yetişkin seçici olaraq, cinsiyətinə
fərq qoymadan, insanların heyvancasına hüquqi formada kölələşdirilməsinin
etibarlılığına və ya faydasına inanmadan bərabər olduğuna inanırıq.
Ancaq həqiqətəndə cəzb edici olan bir neçə köhnə
demokratik anlayış və texnika da yox deyildir. Məsələn, püşklə seçmə yolu ilə,
seçilmiş rəsmi səlahiyyətlilərin təmsili nümunələrini yarada bilirdilər. Digər
bir nümunə isə sürgündür. Bu üsul əhalinin seçdiyi şəxsin 10 il sürgünə göndərilməsinə
səbəb olaraq siyasi karyerasına son verilirdi.
Bizim demokratyalarımızın antik Yunanıstanla
qarşılaşdırılması və ya müqayisə olunması bizim (təmsili, doğru olmayan)
demokratik sistemlərimizdəki ürpərdici kripto-oliqarxiyanı
göstərməkdədir.
Mövcud bütün
sistemlərin ən pisi
Hamımız demokratikik, elə deyilmi? Bəs yaxşı həqiqətən
eləyikmi? Əgər çağdaş sistemlərimizə basdırılmış bu beş qüsura diqqət etsək
deyilik.
Məsələn Amerika və İngiltərənin İraqa 2003-cü ildə
daxil olması George W. Bush-un və Tony Blair`in
vətəndaşlarının əksəriyyətindən buna aid bir qərar almamamasına rəğmən
mümkün olmuşdu.
Bizim “demokratiyalarımızda” vətəndaşlar həyatlarının
beşdə birində özlərinin səs vermədiyi bir partiya və ya namizəd tərəfindən idarə
edilməkdədir. Bundan başqa, seçimlərin heç biri “azad və ədalətli” deyil ki, bu
seçimlər ümumilikdə ən çox pul xərcləyən tərəfindən qazanıldığı üçün az çox xarab olmuşdur.
Seçkiləri qazanmaq isə heç bir partiya yoxdur ki,
gücü (tamamilə öz məqsədlərini düşünən) şirkət dəstəyi olmadan əldə etsin. Bəlkə
də ən pisi, xalqın böyük bir əksəriyyətinin sistematik olaraq ictimai qərar
vermək prosesindən kənarlaşdırılmasıdır. Bu da, səs təhrif etmə, kampanya
maliyyəçiliyi və seçilən təmsilçilərin (yerli və ümumi) seçimlər arasında baş
verənləri görməzdən gəlməklərinin cəzasız qalması ilə reallaşır.
Qısaca demokratiya antik Yunanıstandakı “xalqın gücü” mənasını və xalqın iradəsinin reallaşması rolunu
itirdi.
Winston Churchill-in
demokratiyanı niyə dövlət sistemləri arasında ən pis
sistem olaraq elan etdiyini indi anlaya bilirik. Ancaq o bu demək deyil ki,
demokratik əksiklikləri yox hesab etməyə davam etməliyik. Gələcəyə qayıtmaq!-
antik Yunan demokratları ilə.
Yorumlar
Yorum Gönder